Nieuwe extreemrechtse Braziliaanse regering heeft weinig respect voor rechten inheemsen

Hamilton Lopes en dochter van de Guarani (Bron foto: Mario Osava/IPS)

Inheemsen vrezen dat alles wat in de afgelopen dertig jaar bereikt is, wordt teruggedraaid

- 'Toen regering-Bolsonaro net was aangetreden, drongen houtkappers het land van het Araravolk bij Belo Monte al binnen'
- President Bolsonaro pleit voor 'integratie' inheemse bevolking en spreekt over assimilatie in de 'blanke' samenleving
- Bolsonaro: 'Inheemsen blijven leven alsof ze in een dierentuin zitten en bezetten 15 procent van het nationale grondgebied'


De nieuwe uiterst rechtse Braziliaanse regering heeft weinig respect voor de rechten van inheemse bevolkingsgroepen. Zij vrezen dan ook dat alles wat in de afgelopen dertig jaar bereikt is, wordt teruggedraaid. President Jair Bolsonaro heeft al een decreet uitgevaardigd waarin de verantwoordelijkheid voor inheems land verschuift naar het ministerie van Landbouw. 

Leiders van de Aruak, Baniwa en Apurinã, die wonen in het stroomgebied van de rivieren Negro en Puru in de noordwestelijke Amazone, protesteren daartegen in een open brief. De belangen van het ministerie van Landbouw zijn volgens hen tegengesteld aan die van de inheemse bevolkingsgroepen. Bij deze groepen is waarschijnlijk de sterkste weerstand te vinden tegen de nieuwe uiterst rechtse regering die in januari aantrad.

De eerste maatregelen die de regering nam, draaien vooruitgang terug die in de afgelopen dertig jaar is geboekt ten gunste van de 305 inheemse volken die in het land geregistreerd zijn. Zij zijn beschermd door artikel 231 van de Braziliaanse Grondwet. Dat artikel is van kracht sinds 1988 en garandeert hen 'oorspronkelijke rechten op het land dat ze traditioneel bezitten'. Ook wordt hun recht op 'sociale organisatie, gewoonten, taal, geloof en traditie' erkend. Daarnaast heeft Brazilië Conventie 169 inzake Inheemse Volken van de Internationale Arbeidsorganisatie geratificeerd. Deze conventie verdedigt de inheemse rechten, zoals het recht op tijdige consultatie als er sprake is van mijnbouwprojecten of andere ontwikkelingen die direct invloed hebben op inheemse gemeenschappen.

Inheemse groepen boden de meeste weerstand tegen de bouw van dammen in grote rivieren in het Amazone-regenwoud, met name Belo Monte, gebouwd in de rivier Xingu. De laatste turbines van deze dam worden naar verwachting dit jaar afgerond.

  Karioca Cupobo inheemsen (Bron foto: Mario Osava/IPS)

Het verschuiven van de verantwoordelijkheid om inheems gebied te identificeren en af te bakenen, van de Nationale Inheemse Stichting (Funai, Fundação Nacional do Índio) naar het ministerie van Landbouw, hindert de afbakening van nieuwe gebieden en brengt de bestaande in gevaar. De nieuwe minister van Landzaken, Luiz Nabhan García, wil alle besluiten die hierover genomen zijn in de afgelopen tien jaar opnieuw bekijken. García is leider van de União Democrática Ruralista (UDR), een collectief van landeigenaren. Het collectief telt vooral grote veeboeren die in de afgelopen jaren geregeld betrokken waren bij conflicten over land. Bolsonaro heeft al aangekondigd een review te willen van Raposa Serra do Sol, een inheems grondgebied dat in 2005 gelegaliseerd werd. De juridische strijd daarover eindigde in 2009 met een uitspraak van het Hooggerechtshof, dat de nieuwe officiële grenzen geldig verklaarde. Het gaat om een gebied van 17.474 vierkante kilometer in de noordelijke staat Roraima, waar 20.000 leden van vijf verschillende inheemse groepen leven.

Brazilië telt momenteel 486 inheemse gebieden waar het demarcatieproces is afgerond. In 235 gebieden loopt het proces nog. Daarvan bevinden zich 118 gebieden in de identificatiefase, 43 zijn al geïdentificeerd en 74 zijn 'vastgesteld'. 'Voor revisie van inheems land is een grondwetswijziging nodig, of bewijs dat er iets is fout gegaan tijdens het proces', zegt Adriana Ramos, directeur van het Instituto Socioambiental, een non-gouvernementele organisatie (ngo) die zich inzet voor inheemse rechten en milieuzaken. 'De eerste besluiten van de regering hebben de positie van het bureau voor inheemse zaken en zijn verantwoordelijkheden verzwakt. Het ministerie van Gezondheid heeft ook een wijziging aangekondigd in het beleid met betrekking tot inheemse volken, zonder concrete voorstellen', zegt ze. 'Daardoor dreigt een al slechte situatie nog te verergeren.' Het demarcatieproces verliep al zeer traag onder vorige regeringen, zegt Ramos, en dat zal nu nog trager gaan. Bovendien vreest ze voor toenemende conflicten en onzekerheid.
Op de eerste dagen van januari, toen de regering-Bolsonaro net was aangetreden, drongen houtkappers het land van het Araravolk bij Belo Monte al binnen, zegt ze.

'De situatie zal verslechteren onder de nieuwe regering', zegt Inaye Gomes Lopes, een jonge inheemse leider uit Nanderu Marangatu in Mato Grosso do Sul, vlakbij de Paraguayaanse grens. Met name de opsplitsing van Funai wordt als een slechte ontwikkeling gezien. De stichting bestaat nog wel, maar valt nu onder het ministerie van Vrouwen, Gezin en Mensenrechten. Dat wordt geleid door Damares Alves, een controversiële advocaat en evangelische pastor. Welzijn valt nu onder dat ministerie, en het demarcatieproces onder het ministerie van Landbouw. 'Er zijn nu acht inheemse gebieden vastgesteld in de staat en een is geannuleerd in december. Wat we bereikt hebben heeft veel mensenlevens gekost. De moordenaars zijn nooit veroordeeld', zegt Lopes. 'We zoeken naar manieren om weerstand te bieden en hopen ook op steun op internationaal niveau. Ik maak me zorgen over de nieuwe regering, ik lig ervan wakker.'

Bolsonaro pleit voor 'integratie' van de inheemse bevolking en spreekt over assimilatie in de 'blanke' samenleving. Hij beklaagde zich er eerder over dat inheemse groepen blijven leven alsof ze in een 'dierentuin zitten' en dat ze '15 procent van het nationale grondgebied bezetten', terwijl ze volgens zijn cijfers met slechts minder dan een miljoen mensen zijn in een land met 209 miljoen inwoners. 'Niet wij bezitten een groot deel van het Braziliaanse grondgebied, maar de grootgrondbezitters, de ruralisten, agribusiness en anderen die meer dan 60 procent van het nationale territorium in handen hebben', schrijven de Aruak, Baniwa en Apurinã in hun open brief. In feite maakt inheems land 13 procent van het Braziliaanse landgebied uit en 90 procent daarvan ligt in het Amazonewoud, stellen ze. Ook ontkennen ze dat ze 'worden gemanipuleerd door ngo’s', een andere beschuldiging van de president.

Sommige militaire leiders, zoals de gepensioneerde generaal Augusto Heleno Pereira, vreest dat de bewoners van inheemse gebieden zich onder invloed van ngo’s onafhankelijk zullen verklaren om zich af te scheiden van Brazilië. Die zorg speelt vooral in grensgebieden waar inheemse volken aan beide zijden van de grens leven, zoals de Yanomami. Leden van deze bevolkingsgroep leven in Brazilië en Venezuela.

Volgens Ramos zijn het echter niet de militairen in Bolsonaro’s regering, zoals de generaals die posten op vijf ministeries bezetten, die de grootste dreiging vormen voor de inheemse rechten. Veel officieren hebben militairen van inheemse afkomst onder zich en erkennen dat ook zij het land verdedigingen, zegt ze. Ze ziet de ruralisten die hun oog hebben laten vallen op inheems land als de grootste dreiging, en de leiders van de evangelische kerken, met hun agressieve preken. Terroristen

Ook in andere sectoren heerst onrust over de nieuwe regering, zoals bij de quilombolas (gemeenschappen van Afrikaanse afkomst), landloze plattelandsarbeiders en ngo’s. Bolsonaro heeft verklaard dat zijn regering 'geen centimeter land' geeft aan inheemse gemeenschappen of quilombolas, en stelde ook dat mensen die boerderijen of andere landgoederen binnendringen, als terroristen te zien. De regering zei ook ngo’s te willen monitoren. 'Maar, de wet is helder over het recht op organisatie', zegt Ramos, en ook over de autonomie van degenen die geen overheidssteun ontvangen.

(Suriname Mirror/MO.be/IPS/YouTube)