Klompvoetkikker in Colombia blijkt na dertig jaar niet uitgestorven

Deze kikkers leven op slechts één locatie, de Sierra Nevada de Santa Marta

(Bron foto: Fundacion Atelopus)

'Arhuaco-gemeenschap in Sogrome heeft een bijzondere band met deze amfibieën, die ze gouna noemen'

Een inheemse gemeenschap in Colombia beschouwt de amfibie met zijn kenmerkende witte stippen als een heilig dier. Onlangs gaven ze toestemming om de kikker opnieuw aan de wereld te tonen. Dertig jaar lang werd aangenomen dat de klompvoetkikker Atelopus arsyecue was uitgestorven, maar wetenschappers hebben het diertje nu herontdekt. 

Met een lengte van zo’n vijf centimeter en een opvallende tekening van witte stippen op een glanzend zwarte huid leven deze wonderbaarlijke kikkers op slechts één locatie: de Sierra Nevada de Santa Marta in Colombia, een van de hoogste en meest onherbergzame kustgebergten op aarde.

In het Engels wordt deze klompvoetkikker ‘starry night harlequin toad’ genoemd, een verwijzing naar de stralende sterrenhemel die vaak in deze bergen is te zien. Toen wetenschappers voor het eerst circa dertig zwart-witgevlekte exemplaren van de klompvoetkikker op de rotsen zagen zitten, 'deed het ze denken aan de nachthemel!', vertelt Lina Valencia, directrice Milieubehoud voor Colombia van Global Wildlife Conservation, een Amerikaanse ngo die samen met de Colombiaanse milieugroep Fundación Atelopus was betrokken bij de herontdekking van de soort.

Het was de inheemse gemeenschap van de Arhuaco-indianen in Sogrome, die in hetzelfde gebied leven waar de kikker voorkomt, die experts uitnodigde om nader onderzoek naar de soort te doen en de kikker opnieuw voor te stellen aan de wetenschap. Tientallen jaren lang vreesden biologen dat de ernstig met uitsterving bedreigde soort geheel was verdwenen, als het zoveelste slachtoffer van de snelle opmars van een gistachtige schimmel die bij amfibieën de dodelijke ziekte chytridiomycose veroorzaakt. Helaas hebben wetenschappers ontdekt dat vooral klompvoetkikkers gevoelig zijn voor de schimmel.

Van de 96 soorten van het geslacht Atelopus (dat van de klompvoetkikkers) worden maar liefst tachtig al dan niet ernstig met uitsterving bedreigd of zijn al in het wild uitgestorven. 'We vrezen dat als er niets wordt gedaan, de klompvoetkikkers het eerste geslacht van gewervelde dieren zal zijn dat in zijn geheel zal uitsterven', zegt Valencia.

Toch zitten er ook veel positieve aspecten aan dit verhaal, zegt Cori Richards-Zawacki, een amfibie-expert van de University of Pittsburgh die uitgebreid studie heeft gedaan naar klompvoetkikkers, maar niet bij het onderzoek naar Atelopus arsyecue was betrokken. Om te beginnen hebben biologen in de afgelopen jaren meerdere soorten klompvoetkikkers herontdekt, waaronder de bonte klompvoetkikker in 2013, de Azuay-klompvoetkikker in 2015 en de langsnuitklompvoetkikker in 2016. Dat kan natuurlijk mede te danken zijn aan hernieuwde pogingen om in onherbergzame gebieden op zoek te gaan naar deze amfibieën, zegt Richards-Zawacki, maar er zijn ook aanwijzingen dat sommige populaties de dodelijke opmars van chytridiomycose hebben overleefd en zich nu beginnen te herstellen. 'Het is heel spannend', zegt zij. 'Het gaat om fragmenten uit een reeks positieve berichten, die na de ziekte de eerste tekenen van herstel voor de amfibieën kunnen zijn.'

De tweede akte in het verhaal van Atelopus arsyecue begint met een man genaamd Ruperto Chaparro Villafaña, die in de Arhuaco-gemeenschap van Sogrome woont, een dorp dat afhankelijk is van de bergbeekjes waar ook de klompvoetkikkers leven. Als zelfverklaard milieuactivist volgde Chaparro Villafaña de activiteiten van de stichting Fundación Atelopus, die zich inzet voor het behoud van de amfibieën, en hij wist dat er langs de bergbeken binnen het gebied van zijn indianenstam, de Arhuaco, nog steeds exemplaren van Atelopus arsyecue waren te vinden. Maar, het besluit om dat nieuws met de buitenwereld te delen, was niet eenvoudig.

'De Arhuaco-gemeenschap in Sogrome heeft een bijzondere band met deze amfibieën, die ze gouna noemen', zegt Chaparro Villafaña in een bericht via WhatsApp dat werd vertaald door Valencia. 'We zijn in een constant gesprek met deze dieren, alsof ze tot onze stam behoren.' Die band heeft een spiritueel en ook een praktisch karakter. Al generaties lang luisteren de Arhuaco-indianen naar het gezang van de kikkers als aanwijzing voor het tijdstip waarop ze bepaalde gewassen moeten planten en spirituele ceremonies moeten uitvoeren. Ze zien de soort ook als een 'autoriteit' op milieugebied – een idee dat wordt ondersteund door het wetenschappelijke inzicht dat amfibieën zeer goede indicatoren zijn voor de gezondheid van hele ecosystemen. 'Als we geen gouna meer zien, betekent het dat ook wij zullen verdwijnen', zegt Chaparro Villafaña.

De spirituele leiders van de stam, de mamos, gaven uiteindelijk toestemming om contact te zoeken met de buitenwereld, waarna Chaparro Villafaña in 2016 enkele foto’s van Atelopus arsyecuein Sogrome naar de Fundación Atelopus opstuurde. Toch zouden er nog vier jaren van gesprekken nodig zijn voordat wetenschappers toestemming van de Sogrome-stam kregen om de kikkers met eigen ogen te gaan bekijken. Als een test van vertrouwen moesten de wetenschappers op hun eerste bezoek hun camera’s thuis laten.

'Toen we de eerste exemplaren van Atelopus arsyecue zagen, waren we enorm opgetogen en hoopvol over het feit dat we deze soort in levenden lijve aantroffen', zegt Jefferson Villalba, medeoprichter en voorzitter van de Fundación Atelopus, eveneens via WhatsApp.

Toen de relaties met de Sogrome-stam verbeterden, kregen de onderzoekers uiteindelijk toestemming om foto’s van de klompvoetkikkers te maken en een publiciteitscampagne rond de herontdekking van de soort op touw te zetten. Tegelijkertijd werken beide milieuorganisaties samen met het Arhuaco-volk door de stamleden te laten zien hoe ze de soort in de gaten kunnen houden, onder andere door gegevens over zaken als populatiedynamiek en -morfologie te vergaren. Atelopus arsyecue wordt zelfs gebruikt als boegbeeld voor Amas la Sierra, een breder milieuproject in samenwerking met lokale gemeenschappen.

'Ons doel is om wetenschappelijke kennis te combineren met de voorouderlijke en culturele kennis van het Arhuaco-volk en zo het voortbestaan van de soort veilig te stellen', zegt Villalba.

(Suriname Mirror/National Geographic)