Venezuela-crisis verandert inheemse Warao-gemeenschap in een verloren stam

Zo'n 600 Warao in vluchtelingenkamp Pintolandia in Boa Vista, deelstaat Roraima

(Bron foto: Folha)

'God wil dat wij ons land terugkrijgen'


Auxiliano Zapata mag dan een Warao-leider zijn, maar na het ontvluchten van chaotisch Venezuela voor buurland Brazilië is zijn volk een verloren stam, zich afvragend of ze zich ooit weer in hun geliefde Orinoco-rivierdelta zullen vestigen. 

De Warao, rond de 20.000 personen en meestal levend afwisselend tussen steden en traditionele plattelandsgebieden in en om de Orinoco-delta in Oost-Venezuela - maar een afsplitsing leeft ook aan de Corantijnrivier, zowel op het grondgebied van Guyana als dat van Suriname (zij het dat daar vroeger meer Warau leefden dan nu). De Warau leefden waarschijnlijk al vóór de Arowakken en Kari'na in het Corantijngebied - waren een van de eersten die naar Brazilië vluchtten vanwege de economische ineenstorting en politieke onrust onder de linkse president Nicolas Maduro.

'Er waren geen medicijnen, geen eten, geen transport, niets, alles werd te duur. Om hier te komen moest ik alles verkopen, ik had een televisie, een mobiele telefoon, een koelkast', zegt Zapata, 43, in het vluchtelingenkamp Pintolandia in Boa Vista, de hoofdstad van de Braziliaanse deelstaat Roraima. Het stamhoofd, die met 600 andere Warao's in Pintolandia is opgevangen, kwam vijf maanden geleden met zijn vrouw en 12-jarige zoon de grens over.

(Bron foto: Victor Moriyama)

Stukje bij beetje heeft de noodopvang, gerund door de lokale overheid, non-gouvernementele organisaties en het Braziliaanse leger met hulp van het VN-vluchtelingenagentschap, een meer permanente aanblik gekregen. Wit grind is verspreid over de grond en een volleybalveld - bijna altijd in gebruik - opgezet. Een nieuw onderkomen dat in staat is om honderd meer hangmatten te huisvesten, is in aanbouw.

Hoewel hij nog geen werk heeft, weet Zapata dat zijn familie tenminste voedsel kan krijgen, zich veilig kan voelen en toegang heeft tot een school. Dergelijke basics zijn uit de samenleving in Venezuela gestript, waardoor er steeds meer migranten en vluchtelingen naar de buurlanden komen.

'Ik zou terugkeren naar Venezuela, maar ik moet wachten, ik ben drie weken geleden teruggegaan om mijn vader te zien die voor ons huis zorgt en er is niets', zegt Zapata. 'Ik zal je niet meer vertellen, omdat het me verdrietig maakt.' Hij zegt dat hij pijn voelt voor andere stamleden die er niet in geslaagd zijn weg te komen, vooral degenen die lijden aan tuberculose of HIV, die veel voorkomen bij de Warao. De volksgezondheid is vooral zwaar getroffen door de desintegratie van Venezuela, met ziekenhuizen die bijna alles missen.

'De meeste Warao hier zijn bekend met het feit dat ze onderweg zijn. Ze volgen meestal het toeristenseizoen door hun ambachtelijke waren te verkopen', zegt antropoloog Emerson Rodrigues, die bij Pintolandia werkt. In Brazilië zijn er veel Warao in de Amazonegebied-steden Manos en Belem, evenals in de deelstaat Roraima. Ze zijn verspreid, maar veilig. 'Hier is het een veilige zone waar ze kunnen verblijven en een soort van toekomst kunnen bouwen.' 

Er wordt hulp geboden aan de Warao om uit te gaan en hun handgemaakte goederen te verkopen, werk te vinden en de gemeenschappelijke keuken en andere basisbegrippen van het kampleven te organiseren. Niemand weet hoe lang ze daar zullen zijn. 'Ze denken er niet over terug te gaan', zegt Rodrigues. 'Ze komen en werken, brengen wat geld bij elkaar, gaan terug om geld en eten te brengen, maar niet om terug te gaan en te blijven - niet voordat er een beter vooruitzicht is.'

Bij de opvang in Janokoida in Pacaraima, ongeveer 200 kilometer van Boa Vista, verzamelen Warao-kinderen zich bij zonsondergang in de buitenlucht. Reggaeton speelt op een kleine luidspreker en volleybal- en voetbalwedstrijden beginnen, terwijl volwassenen kip en tortilla's op open vuur koken. Kampbeheerders gaven de vluchtelingen eerst bereide maaltijden, maar de inheemsen gingen liever het platteland in om brandhout te verzamelen en hun eigen voedsel te bereiden, aldus Socorro Lopes dos Santos, die de Janokoida-opvanglocatie zes maanden heeft gecoördineerd.

Net als in Pintolandia, is het gemeenschappelijke refrein in het asiel, dat 426 mensen herbergt, een verlangen naar de verre rivier en mogelijkheden om te jagen en vissen die een integraal onderdeel vormen van de cultuur van de stam. 'Onlangs hebben we een groepsactiviteit gedaan waarbij we hen hebben gevraagd om iets te schilderen: in alle tekeningen is water afgebeeld', zegt Dos Santos.

'Het is een gemeenschap die zijn weg moet vinden en we proberen hen te helpen nieuwe wegen te bewandelen, of ze nu in Brazilië zijn of terugkeren naar hun land van herkomst', stelt Dos Santos.

Zapata denkt dat hij zo ver weg kan komen als de Braziliaanse Amazone stad Manaus, enkele honderden mijlen naar het zuiden, maar hij hoopt nog steeds op een dag terug te keren naar Venezuela. 'God wil dat wij ons land terugkrijgen.'

(Suriname Mirror/AFP/France24/YouTube)