Familieleden van de vele vermisten tijdens jaren van conflict in Colombia lijden iedere dag

'De levende doden houden honderdduizenden overlevenden in de greep van mentale angst'

Judith Casallas, 58, moeder van Mary Johana Casallas, die in 2007 verdween (Bron foto: AFP/Luis ROBAYO)

Het aantal verdwenen personen in het conflict is bijna driemaal dat van de dictatuur van Argentinië, Brazilië en Chili bij elkaar


Colombia's tientallen jaren van conflict hebben ervoor gezorgd dat meer 'verdwenen' is dan de militaire dictaturen van Zuid-Amerika bij elkaar, en de angst blijft voortduren, omdat de 'levende doden' honderdduizenden overlevenden in de greep van mentale angst houden, zeggen psychologen. 

'Het verdwijnen van iemand is als marteling, dag en nacht', zegt Judith Cassallas. Bijna 11 jaar geleden, gingen haar dochter - drie maanden zwanger - en haar man een weekend doorbrengen in een toeristisch dorp in de buurt van Cali. Ze kwamen nooit terug. Alle sporen van Mary Johana Cassallas, 21 en Jose Duque, 25, zijn verdwenen in het geweld van een oorlog van meer dan vijf decennia. Ze zijn gewoon een statistiek geworden onder 83.000 Colombianen, volgens het Centro Nacional de Memoria Histórica (CNMH) van het Latijns-Amerikaanse land. Het is een probleem dat de nieuwe president van het land zal erven na de verkiezingen van zondag 20 juni 2018.

Het aantal verdwenen personen, door partijen in het conflict - linkse guerrillastrijders, rechtse paramilitairen en de veiligheidstroepen - is bijna driemaal die van de dictatuur van Argentinië, Brazilië en Chili bij elkaar. Volgens de laatste cijfers komt dat neer op 32.300 mensen.

Mary Johana is een van die mensen die op een dag 'haar huis verlieten en waarvan we sindsdien niets meer weten', zegt antropologe Myriam Jimeno. 'In het geval van de vermisten ... is het grootste probleem de onafgemaakte rouw: het is een wond die niet geneest', zei Jimeno, emeritus hoogleraar aan de Nationale Universiteit van Bogota.

Hoe Judith's dochter en schoonzoon zijn verdwenen, blijft een mysterie. 'Het was 7 oktober 2007. Sindsdien hebben we nooit nieuws gehad', zegt haar moeder, die bijna letterlijk een gebroken hart heeft. Op haar 58e heeft ze al twee hartoperaties ondergaan, neemt ze 'veel medicijnen' en moest ze haar baan als naaister opgeven. Verdriet, slapeloosheid, de stress om naar het mortuarium te rennen om lichamen te identificeren, de teleurgestelde hoop, 'de afpersingen van mensen die profiteren van de pijn van anderen' om ondeugdelijke informatie te verkopen, de angst om te veel vragen te stellen: dit is de realiteit van een familielid van een verdwenen persoon, zegt Judith.

'Elke Moederdag wilde ik sterven, mijn vermiste dochter bezet elke ruimte', geeft Judith toe. Toen ging ze naar psychologen van Artsen Zonder Grenzen (AZG). 'Het was alsof ik uit een zwart gat kwam, zonder mijn dochter te vergeten, maar al die ellende kwijt te raken.' Beetje bij beetje herontdekte ze haar eetlust voor het leven en de dagelijkse communicatie met haar twee andere dochters en haar kleinkinderen.

'De vermiste personen nemen het emotionele leven van hun familieleden in beslag', zegt Ivonne Zabala, coördinatrice van de AZG-programma's voor geestelijke gezondheid, die in september een innovatief psychologisch hulpprogramma heeft gestart voor de families van de verdwenen personen. 'Dankzij het vredesproces wordt er meer aandacht besteed aan slachtoffers wiens familieleden zijn verdwenen', zegt Nicolas Gildersleeve, hoofd van de lokale AZG-missie. 'Voor elke vermiste persoon zijn er drie - soms tot vijf - die lijden aan angst, depressie, posttraumatische stress.'

Gespecialiseerde psychologen zijn ingezet in Cali en Puerto Asis, in het zuidwestelijke departement Putumayo, een van de andere brandhaarden van het conflict. Tot op heden hebben ongeveer 100 patiënten een therapie gehad die, door middel van spraak, dans en kunst, de afwezigheid draaglijk wil maken. Onder hen is de 73-jarige Margot Pulecio die al sinds 1995 wacht tot haar man Nelson Escobar weer verschijnt.

Nelson Escobar, een van Colombia's 10.000'en verdwenen in 1995. Zijn vrouw Margot Pulecio (R) en haar broer Guillermo (L),wachten nog steeds. (Bron foto: AFP/Luis ROBAYO) 

'Hij werd op een dag weggevoerd door 'een groep mannen om op zieke honden te passen op een boerderij. Ze stapten uit jeeps, richtten wapens op hem en namen hem mee naar de bergen', zegt ze. Vervolgens kampeerden FARC-guerrilla's in de nabijgelegen regio Valle del Cauca, ondertekenden een vredesakkoord met de regering in 2016 en beloofden de waarheid over hun slachtoffers. Margot wacht nog steeds.

Beroofd van het inkomen van haar man, werd zij opgenomen door haar ongehuwde broer, een gepensioneerde architect, en is weer tot leven gekomen sinds ze wekelijkse sessies met een psycholoog begon. 'Vroeger was ik als een kleine schildpad, in de schaal gesloten, nu voel ik me meer normaal', zegt de oude dame. 'Gedwongen verdwijning is als een langzame marteling voor geliefden', zegt Yvonne Zabala, die psychosomatische stoornissen, chronische ziekten en kankers opsomt onder  de kwalen van achtergeblevenen. Bovendien worden ze vaak gestigmatiseerd, omdat mensen vaak geloven dat niemand zonder reden verdwijnt.

Voor Guillermo, de 70-jarige broer van Margot die ook in therapie is, komt het neer op 'het delen van verdriet dag in dag uit'. 'Het hele gezin wordt getroffen wanneer er een ontvoering is, omdat we moeten wachten ... en 23 jaar is lang!'

(Suriname Mirror/AFP/Channel News Asia)