Zelfmoord is geen nieuws'Gewoon’ dood neervallen op straat is geen nieuws
21-08-2012 OPINIE Door: Paul Kraaijer
Paramaribo - Als iedere dag in Nederland zelfmoorden en plotseling dood neervallende burgers op straat tot nieuws zouden worden verheven, dan kunnen mogelijk dagelijks complete Nederlandse krantenpagina’s gevuld worden. Maar, zelfmoord en ‘gewoon’ – door bijvoorbeeld een beroerte of hartaanval - dood neervallende burgers op straat zijn geen nieuws. Althans die opvatting heb ik.
Alleen omstandigheden kunnen zelfmoord tot nieuws promoveren
Het is eventueel nieuws als het gaat om bijvoorbeeld een bekende persoonlijkheid, om een zeer jong persoon of als een zelfmoord onder bijzondere omstandigheden heeft plaatsgevonden. Ook wordt het nieuws als blijkt dat zich in een bepaald gebied of in een bepaalde periode opmerkelijk veel zelfdodingen hebben plaatsgevonden en zij leiden tot nader professioneel, deskundig, onderzoek naar de oorzaak of oorzaken.
Maar, een gewone enkelvoudige zelfmoord door bijvoorbeeld verhanging of de inname van een overdosis medicijnen is geen nieuws.
Bericht een journalist, om welke reden dan ook, toch over een gewone, enkelvoudige zelfmoord, dan dient zijn of haar berichtgeving terughoudend te zijn, niet in details te treden en rekening te houden met nabestaanden.
Maar, ik handhaaf het standpunt dat een ‘gewone’ zelfmoord geen hard nieuws is. Een bericht zoals vandaag te lezen is op de website van GFC Nieuws had ik in ieder geval nooit geplaatst.
Alle zelfmoorden zijn in Suriname nieuws
Surinaamse journalisten hebben de onbeschrijfelijke drang om over iedere zelfmoord te berichten, veelal aangestuurd door een ontvangen politiebericht van het Korps Politie Suriname of ingegeven door eigen verkregen informatie. Dat gebeurt waarschijnlijk zonder hierover vooraf goed na te denken en zonder de journalistieke ethniek in dit soort droevige, persoonlijke, zaken tegen het licht te houden.
Mijn standpunt, dat een gewone zelfmoord geen nieuws is, is niet uniek. Wim Kramer, nieuwsmanager bij RTV Utrecht, verklaarde in maart van dit jaar nog alleen aandacht te besteden aan een zelfmoord ‘als het relevant is’. ‘Wij hebben aandacht besteed aan een zelfmoord van een vrouw die van de Domtoren was afgesprongen midden in het drukke centrum. Dat was relevant voor ons om als nieuws te brengen.’ Waarschijnlijk zou hij in Suriname berichten over de zelfmoord van iemand die van de Wijdenboschbrug is gesprongen om een einde aan het leven te maken. Ik niet, omdat het voor mij niet opmerkelijk genoeg is. De Wijdenbosch brug is namelijk een (te) bekende locatie geworden voor mensen om zelfmoord te plegen.
Stof voor discussie in Nederland, niet in Suriname
In Nederland duikt om de zoveel tijd een discussie op in het medialandschap over of aandacht voor zelfmoord wenselijk en zinvol is. Dat is in Suriname niet het geval. Men leest, observeert en absorbeert. Discussie staat nauwelijks op het 'journalistieke' menu.
In Nederland duikt om de zoveel tijd een discussie op in het medialandschap over of aandacht voor zelfmoord wenselijk en zinvol is. Dat is in Suriname niet het geval. Men leest, observeert en absorbeert. Discussie staat nauwelijks op het 'journalistieke' menu.
Volgens Ad Kerkhof, klinisch psycholoog verbonden aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en expert op het gebied van suïcidepreventie, houden de Nederlandse krantenredacties zich voorbeeldig aan het terughoudend berichten over zelfmoord, in vergelijking met de krantenredacties in het buitenland. Hij zei verder 2 april 2008 in een artikel op de De Nieuwe Reporter (DNR) - een onafhankelijk weblog voor het debat over de toekomst van de Nederlandse journalistiek - dat berichtgeving over zelfmoord in de media kan leiden tot het zogenoemde kopieergedrag.
'Berichtgeving over zelfmoord pervers'
In hetzelfde artikel zei Karin Spaink, journaliste en voorvechtster voor het zelfbeschikkingsrecht om zelfmoord te plegen, berichtgeving over zelfmoorden in de media pervers te vinden. ‘Het is niet nieuwswaardig, bovendien op sensatie belust en gericht op het aanwijzen van schuldigen, terwijl de werkelijke motieven van de zelfmoorden niet achterhaald noch opgehelderd worden.’
In hetzelfde artikel zei Karin Spaink, journaliste en voorvechtster voor het zelfbeschikkingsrecht om zelfmoord te plegen, berichtgeving over zelfmoorden in de media pervers te vinden. ‘Het is niet nieuwswaardig, bovendien op sensatie belust en gericht op het aanwijzen van schuldigen, terwijl de werkelijke motieven van de zelfmoorden niet achterhaald noch opgehelderd worden.’
Hans Nijenhuis, adjunct-hoofdredacteur NRC Handelsblad en redactie-chef NRC Next: 'We melden alleen zelfmoord als het nieuwswaardig is: dat wil zeggen indien er sprake is van een trend of de zelfmoord heel ongewoon is. Daarnaast houden we rekening met de gevolgen van de berichtgeving voor familie en nabestaanden. Dus publiceren we zo min mogelijk privacy-gevoelige gegevens.' Helemaal mee eens!
Kopieergedrag
Begin november 2009 organiseerde de Nederlandse stichting MediaDebat een bijeenkomst over media-aandacht voor zelfmoord die zou kunnen leiden tot zogenoemd kopieergedrag. Centraal stond de zelfmoord van jeen ongen in het plaatsje Andijk. Het was de tiende zelfdoding van een jongere in zes jaar tijd in de regio West-Friesland, provincie Nood-Holland. De 20-jarige jongen had zich voor een trein geworpen. De media-aandacht voor de zelfmoord in Andijk ontspoorde volledig. Dat stelde Niek Kuijper, projectleider preventie bij GGZ Noord-Holland-Noord (Geestelijke Gezondheidszorg). Een artikel in het Noordhollands Dagblad leidde tot een ‘macabere hype’, waarin geen rekening werd gehouden met lokale gevoelens. ‘Wat me vooral stoort, is het verband dat werd gesuggereerd met drugs en alcohol. Dat deed de nabestaanden veel pijn’, aldus Kuijper. ‘Toen na drie weken weer iemand zelfmoord pleegde, terwijl we tussendoor nog een heel ernstige poging hadden gehad, dacht ik: wat moet ik nu doen? Dit moet echt uit de krant blijven.’
Een lezer uit Alkmaar pleitte juist voor meer informatie, ook als het om zelfmoord gaat. Want als een weg wordt afgezet, Alkmaar ten prooi valt aan een verkeersinfarct, politiehelikopters rondvliegen of je uren op een trein wacht, wil je toch lezen waarom, zo sprak hij.
Berichtgeving kan, maar zorgvuldig, terughoudend
Tijdens die bijeenkomst sprak ook Marleen Barth, voorzitter van GGZ Nederland en oud-journaliste. ‘Media kunnen best over zelfmoord berichten, maar het gaat erom hoe.’ Na het debat liet ze via de eigen website van de GGZ weten’ dat de media suïcides niet dood zouden moeten zwijgen’ ‘Ik vind het juist goed dat de media aandacht besteden aan suïcide, mits dat op een zorgvuldige manier gebeurt: dus zonder details over de manier waarop de suïcide is gepleegd, en altijd met een verwijzing naar laagdrempelige hulp. Dan kan media-aandacht voor suïcide zelfs preventief werken.
Je moet er dus wel over schrijven, maar verstandig. Dat kan taboedoorbrekend werken. Noem niet de plek en niet de methode, vermeld wel dat er hulp beschikbaar is.’
Van de media wordt de nodige terughoudendheid verwacht in hun berichtgeving over suïcides, aldus de GGZ Nederland. Niet alleen om te voorkomen dat wanhopige mensen hierdoor worden aangezet om een poging te doen, maar ook vanwege het leed van nabestaanden en betrokkenen. Maar in hoeverre kunnen journalisten hier rekening mee houden?
‘In Nederland bestaat bijna een volledige vrijheid van meningsuiting. Hier tegenover staat dat burgers zich verantwoordelijk dienen te gedragen. Tegen die achtergrond kun je journalisten dus aanspreken op de zorgvuldigheid van hun berichtgeving’, aldus Barth. ‘Daarbij is het ook bij dit onderwerp van groot belang dat de media zich baseren op feiten en nuchtere cijfers, en niet op beeldvorming en hypes rond afzonderlijke incidenten.’
Jan Geert Majoor, hoofdredacteur HDC Media (Hollandse Dagbladcombinatie), zei tijdens de debatbijeenkomst in november 2009 dat de krant duidelijke regels heeft voor publiceren over zelfmoord. ‘Maar we lopen regelmatig tegen dilemma’s aan. We hebben bijvoorbeeld bericht over een schietpartij in een kelderbox. Dat bleek om zelfmoord te gaan. Moet je dat verzwijgen, omdat je daarmee informatie geeft over de manier waarop iemand het heeft gedaan? Je stelt ook mensen gerust als ze weten dat er niet zomaar geschoten is in hun kelder.’
Majoor heeft een punt.
De Ware Tijd berichtte op 5 juni 2010 over de zelfmoord van een man die een optrekje op zijn kostgrondje in brand had gestoken. De politie vond de man in de nabijheid met een glas met een verdelgingsmiddel erin en concludeerde dat het ging om zelfdoding. Feitelijk was de brand de aanleiding voor de media-aandacht en niet in eerste instantie de na de brand ontdekte waarschijnlijke zelfdoding.
Journalisten hebben de plicht het publiek te informeren, maar ook een zorgplicht. Het blijft schipperen tussen die twee.
Ik zou absoluut niet schrijven en publiceren over een enkelvoudige ‘gewone’ zelfmoord, simpelweg omdat die volgens mij niet nieuwswaardig is. Een dergelijke zelfdoding wordt pas nieuwswaardig vanwege redenen en omstandigheden die hiervoor al zijn omschreven. Zogenoemd mogelijk kopieergedrag zou voor mij geen reden zijn om niet over een bepaalde zelfmoord te berichten. Als je je in de media in beslissingen om wel of niet over een incident of iets anders te publiceren zou laten leiden door kopieer- of imitatiegedrag, dan kun je over zeer weinig nog berichten.
Onnadenkend onzorgvuldig
De berichtgeving over zelfmoorden door ‘journalisten’ in Suriname kan over het algemeen als zeer onzorgvuldig worden omschreven. Waarom berichten zij over ‘gewone’ zelfmoorden? Zit daar enig ‘journalistiek’ beleid achter? Waarom wordt bijna tot in detail omschreven hoe iemand een einde aan zijn of haar leven heeft gemaakt? Sensatiezucht? Heeft de Surinaamse Vereniging van Journalisten hiervoor ook maar enige richtlijn?
Een gevalletje ophanging
Wat zijn de zin en het nut om te publiceren over een man op leeftijd, 76, die zich in de privacy van zijn eigen erf heeft opgehangen en ‘een onstabiele gezondheidstoestand’ had? Mij ontgaan die zin en dat nut volstrekt..... Deze man wilde in alle rust zijn leven eindigen en waarschijnlijk geen media-aandacht. Zijn einde wordt door GFC Nieuws omschreven als ‘een geval van ophanging’.......
